زهره مهرنوروزی-آلودگی هوا در ایران به یک بحران جدی تبدیل شده است که نیازمند توجه فوری و اقدامات اساسی در سطح ملی و محلی است. برای مقابله با این مشکل، باید تمامی ارکان جامعه، از دولت تا مردم، بهطور مشترک وارد عمل شوند.
رضا محمدی کارشناس علوم زیست محیطی در گفتگو با شاخه سبزمی گوید: آلودگی هوای ایران به دلیل ترکیب پیچیدهای از عوامل طبیعی و انسانی بهوجود میآید. یکی از عمدهترین منابع آلودگی هوا در ایران، وسایل نقلیه هستند. بر اساس آمارها، بیش از 70 درصد آلودگی هوای کلانشهرها بهویژه تهران، ناشی از خودروهای شخصی و حملونقل عمومی است. خودروهای فرسوده، موتورهای کممصرف، و استفاده از سوختهای بیکیفیت از جمله عواملی هستند که به شدت باعث تشدید آلودگی هوا میشوند.
صنایع و کارخانجات
وی در ادامه افزود: کارخانجات صنعتی و نیروگاهها بهویژه در شهرهای بزرگ و مناطق صنعتی مانند اصفهان، اهواز، و شیراز، از دیگر منابع اصلی آلودگی هوا هستند. بسیاری از این صنایع از سوختهای فسیلی استفاده میکنند که گازهای گلخانهای و آلایندههایی مانند دیاکسید گوگرد (SO2) و دیاکسید نیتروژن (NO2) تولید میکنند.
شرایط جوی
این پژهشگر الودگی هوا گفت: شرایط اقلیمی و جوی نیز در تشدید آلودگی هوا نقش دارند. در مناطقی مانند تهران که در یک دره محصور قرار دارد، تغییرات جوی و وضعیت نامناسب جریانهای باد باعث میشود تا آلایندهها در هوای این منطقه جمع شوند و کیفیت هوا کاهش یابد. این وضعیت در روزهای بدون باد و بارش، به شدت بحرانی میشود.
کشاورزی و آتشسوزیها
وی تصریح کرد: وی ظآتشسوزیهای کشاورزی و زبالهسوزیهای غیرمجاز در مناطق روستایی و حتی شهری، از دیگر دلایل آلودگی هوا هستند. سوزاندن مزارع و زمینهای کشاورزی بهویژه در فصول خاص، گازهای سمی و ذرات معلق زیادی به جو میفرستد.
ترافیک و ساختمانها
محمدی سوخت های فسیلی را از دیگردلایل آلودگی هوا دانست واظهار داشت: وجود ترافیک سنگین در شهرهای بزرگ، بهویژه در ساعات پیک، باعث افزایش میزان آلودگی هوا میشود. ساختمانهای ناپایدار و کممقاومت در برابر شرایط آبوهوایی هم میتوانند به افزایش میزان آلودگی کمک کنند.
سلامت انسانها
آلودگی هوا اثرات منفی گستردهای بر سلامت انسانها دارد. استنشاق ذرات معلق، گازهای سمی و آلایندهها میتواند باعث بروز بیماریهای تنفسی مانند آسم، برونشیت، و بیماریهای قلبی عروقی شود. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، آلودگی هوا یکی از علل اصلی مرگ و میر زودرس در ایران است و سالانه هزاران نفر جان خود را به دلیل بیماریهای مرتبط با آلودگی هوا از دست میدهند.
تأثیرات بر اکوسیستم
لیلا صداقت کارشناس آلودگی هوا در گفتگو با شاخه سبز در خصوص پیامدهای آلودگی هوا گفت:آلودگی هوا بر اکوسیستم و تنوع زیستی تأثیر منفی میگذارد. ذرات معلق و آلایندهها میتوانند به خاک و آب نفوذ کرده و باعث آسیب به گیاهان و جانوران شوند. علاوه بر این، آلودگی هوا میتواند به کاهش کیفیت منابع آبی، تغییر در الگوهای بارش و گرم شدن زمین منجر شود.
تغییرات اقلیمی
وی تصریح کرد: گازهای گلخانهای تولید شده در اثر آلودگی هوا نقش زیادی در تغییرات اقلیمی و گرمایش جهانی دارند. این گازها باعث افزایش دمای زمین و تغییرات در الگوهای جوی میشوند که میتواند پیامدهای جدی مانند خشکسالی، سیل، و تغییرات در فصلهای کشاورزی را در پی داشته باشد.
این کارشناس گفت: آگاهسازی مردم در خصوص آثار منفی آلودگی هوا و تشویق به استفاده از وسایل نقلیه عمومی، کاهش مصرف انرژی و استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر میتواند به کاهش آلودگی کمک کند. همچنین، ترویج فرهنگ استفاده از وسایل نقلیه برقی و پاک، بهویژه در بین نسل جوان، میتواند تغییرات اساسی ایجاد کند.
ایجاد فضای سبز و حفاظت از منابع طبیعی
صداقت تاکید کرد: توسعه فضاهای سبز و کاشت درختان در مناطق شهری میتواند در جذب آلایندهها و بهبود کیفیت هوا مؤثر باشد. ایجاد پارکهای شهری و حفاظت از جنگلها و مراتع میتواند به عنوان یک راهکار بلندمدت در کاهش آلودگی هوا مورد توجه قرار گیرد.
اصلاح سیاستهای کشاورزی
این کارشناس آلودگی هوا تاکید کرد: پیشگیری از آتشسوزیهای کشاورزی و بهبود شیوههای کشاورزی میتواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند. ترویج کشاورزی پایدار و استفاده از تکنیکهای نوین در کشاورزی میتواند آلایندهها را کاهش دهد.
توسعه حملونقل عمومی و بهبود تکنولوژی خودروها
وی توسعه حملونقل عمومی و بهبود تکنولوژی خودروها بیان کرد: سرمایهگذاری در حملونقل عمومی، بهویژه در کلانشهرها، میتواند به کاهش ترافیک و آلودگی هوا کمک کند. توسعه شبکه مترو، اتوبوسهای برقی و کاهش استفاده از خودروهای شخصی میتواند گام مؤثری در کاهش آلایندهها باشد. همچنین ارتقاء استانداردهای خودروها، بهویژه خودروهای تولید داخل، و ممنوعیت استفاده از خودروهای فرسوده، میتواند میزان آلودگی را به شدت کاهش دهد.
کنترل آلایندههای صنعتی
وی اظهارداشت: نظارت دقیقتر بر فعالیتهای صنایع آلاینده و اعمال قوانین سختگیرانهتر برای کاهش آلایندگی این صنایع از جمله اقداماتی است که باید در اولویت قرار گیرد. استفاده از تکنولوژیهای پاک در صنایع و کاهش مصرف سوختهای فسیلی میتواند تأثیر بسزایی در کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
ترویج فرهنگ محیطزیست و آگاهسازی عمومی
وی ترویج فرهنگ محیطزیست و آگاهسازی عمومی مهم دانست و اظهارداشت: اهمیت روز افزون موضوع محیط زیست و روند رو به ازدیاد آلاینده های زیست¬محیطی، مسئولان امر را بر آن داشت تا افکار عمومی و اقشار مختلف جامعه را نسبت به داشتن هوای پاک، برانگیزند چرا که راهکار اصلی کاهش آلودگی هوا، مشارکت مردمی و تشریک مساعی بین نهادهای مختلف دولتی و غیر دولتی است.
صداقت گفت: علیرغم تصویب قوانین و مقررات لازم و تلاش مسئولین متأسفانه با گذشت دو دهه از تصویب قانون جلوگیری از آلودگی هوا، توفیق چندانی در این زمینه حاصل نشده است که علت این امر را باید در میزان مشارکت و نحوه دخالت و مسئولیت پذیری آحاد مختلف مردم در جای جای این مرز و بوم جستجو کرد.
این کارشناس آلودگی هوا با بیان اینکه لذا شایسته است با سرلوحه قرار دادن اصل ۵۰ قانون اساسی که حفاظت از محیط زیست را وظیفه همگانی قلمداد می کند، نسبت به ایفای نقش خود در این باره، حساسیت ویژه¬ای داشته باشیم تصریح کرد: باید توجه داشت که یک فرد می تواند هم نقش منفی و هم نقش مثبت در آلودگی هوا داشته باشد؛ به عنوان مثال خودروهای تک سرنشین به روند افزایش آلودگی هوا دامن می زنند اما افرادی که از وسایل نقلیه عمومی استفاده می کنند در جهت کاهش آلودگی هوا گام بر می دارند.
لازم به یادآوری است، نقشی که ما در کاهش آلاینده های زیست محیطی و بالاخص کاهش آلودگی هوا، ایفا می¬کنیم از مقولات رعایت حقوق شهروندی است و از این جنبه هم، تمام اشخاص حقیقی و حقوقی در قبال یکدیگر مسئولیت قانونی و حقوقی دارند.
وی گفت: در جریان کاهش آلودگی هوا اشخاص حقیقی و حقوقی دارای نقشهای کوتاه مدت و بلند مدت هستند، با تأسی از آیه شریفه «ید الله مع الجماعه» که مردم را به مشارکت در امور دعوت می کند، در کنار مسئولان دولتی و غیر دولتی به این مهم همت بگمارند تا با تحقق "شعار همه با هم به سوی هوای پاک"، این موهبت خدادادی را که به دست خودمان به ورطه نابودی کشانده ایم، مجددا به شرایط عادی و مطلوب برگردانیم.
صداقت تصریح کرد: با توجه به اینکه کلید اصلی کاهش آلودگی هوا، مشارکت مردمی و افزایش هماهنگی بین بخشی است این روز می تواند عامل مهمی در ایجاد این مشارکت باشد.
اقدامات دولت برای کاهش آلودگی هوا
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه آلودگی هوا یکی از چالشهای جدی سلامت و توسعه اجتماعی است، گفت: اقدامات عملی دولت چهاردهم برای کاهش آلودگی هوا در حال اجرا است.
صدیقه ترابی در نشست تخصصی «هوای پاک، مردم سالم» در دانشکده علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی دانشگاه شهید بهشتی، با اشاره به اینکه آلودگی هوا یکی از چالشهای جدی سلامت و توسعه اجتماعی است، گفت: دولت چهاردهم مجموعهای از اقدامات عملی را در دستور کار قرار داده است.
وی ادامه داد: از جمله این اقدامات میتوان به توسعه و نوسازی حملونقل عمومی، اسقاط خودروهای فرسوده، اجرای سختگیرانهتر معاینه فنی وسایل نقلیه، بهینهسازی مصرف سوخت در صنایع و بخش خانگی، برقیسازی ناوگان موتورسیکلتها، جلوگیری از مصرف مازوت در نیروگاهها، کنترل آلایندههای صنایع بزرگ و مقابله با پدیده پسماندسوزی اشاره کرد.
وی افزود: این اقدامات در قالب کارگروه ملی آلودگی هوا پیگیری میشود و با همکاری دستگاههای اجرایی از جمله وزارت بهداشت، وزارت صمت، وزارت نیرو، وزارت نفت و وزارت کشور در حال اجرا است.
سیاستگذاریهای مؤثر، فناوریهای نوین، و تغییر در رفتارهای فردی و جمعی میتوانند به کاهش این معضل زیستمحیطی کمک کنند. در این مسیر، آموزش و آگاهیرسانی به مردم، توسعه زیرساختهای حملونقل عمومی، و اعمال سیاستهای محیطزیستی بهعنوان راهکارهای اصلی باید در دستور کار قرار گیرد. بدون تردید مشارکت مردمی کلید کاهش آلودگی هوا است.
