زهره مهرنوروزی-صدای بدشگون تبرها و اره های برقی روز به روز نفس حیات انسان را به خطر انداخته اند در ایران ما سال به سال به دلایل مختلف جنگل زدایی کرده اند، سیل زیان بار سال 98نتیجه ساخت و سازها در حریم جنگل و رودخانه بود که به یکباره خودش را نشان داد. جنگل این مادر حیات بشر بر روی زمین حال وخیمی دارد. جنگلها، به عنوان یکی از ارزشمندترین منابع طبیعی کره زمین، همواره در مرکز توجه کارشناسان محیط زیست، اقتصاددانان، و حتی سیاستگذاران جهانی قرار داشتهاند. این اکوسیستمهای پیچیده و متنوع نه تنها سرپناه بسیاری از گونههای جانوری و گیاهی هستند، بلکه نقش کلیدی در حفظ تعادل اکولوژیکی و بهبود کیفیت زندگی انسانها ایفا میکنند. کارشناسان بر این باورند که جنگلها نه تنها به عنوان کاتالیزورهای اقتصادی و فرهنگی عمل میکنند، بلکه به عنوان بازوهای اصلی در مبارزه با تغییرات اقلیمی و بحرانهای زیستمحیطی، باید محافظت و تقویت شوند.
در آستانهی نیمهی دوم قرن، جنگلهای ایران دیگر آن پیکرهی سبز و استوار گذشته نیستند. از حدود ۱۹ میلیون هکتار جنگل در آغاز قرن بیستم، امروز تنها حدود ۱۴ میلیون هکتار باقی مانده است. این یعنی بیش از ۴۳ درصد از جنگلهای کشور در کمتر از یک قرن نابود شدهاند.
دو پهنهی اصلی جنگلی ایران هیرکانی در شمال و زاگرس در غرب هر دو در معرض تهدیدهای جدیاند. جنگلهای هیرکانی، با وجود ثبت جهانی در یونسکو، قربانی تغییر کاربری اراضی، ویلاسازی، قاچاق چوب و گردشگری بیضابطه شدهاند. در زاگرس، خشکیدگی درختان بلوط، آتشسوزیهای مکرر، آفات و چرای بیرویه دام، بیش از یک میلیون هکتار از جنگلها را در یک دههی اخیر نابود کردهاند.
آمارها نشان میدهند که تنها در فاصلهی سالهای ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲، بیش از ۴۵ هزار هکتار از جنگلهای کشور از بین رفتهاند و نرخ جنگلزدایی در سال ۲۰۲۲ به ۰٫۱۴۱ درصد رسیده است. این روند، نهتنها زیستبومها را تهدید میکند، بلکه پیامدهایی چون فرسایش خاک، کاهش منابع آب، بیابانزایی و تغییرات اقلیمی محلی را نیز به دنبال دارد.
در کنار این بحران، ضعف در اجرای قوانین، فشارهای اقتصادی، و نبود تجهیزات کافی برای مقابله با تخریبگران، روند حفاظت از جنگلها را با چالشهای جدی مواجه کرده است. حتی در برخی مناطق، چوب درختان جنگلی به سوخت رستورانها و کافهها بدل شده و طعم غذا را به بهای نابودی طبیعت بهبود بخشیدهاند.
در ادامه با کارشناسان در زمینه نقش و اهمینت جنگل ها به گفتگو نشستیم که می خوانید:
نقش حیاتی جنگلها در کاهش تغییرات اقلیمی
رضا توکلی کارشناس منابع طبیعی و جنگلداری در این باره می گوید: یکی از مهمترین ویژگیهای جنگلها، توانایی آنها در جذب دیاکسید کربن و تبدیل آن به اکسیژن است. جنگلها به عنوان "ریههای زمین" شناخته میشوند، زیرا قادرند حجم عظیمی از گازهای گلخانهای را جذب و در خاک ذخیره کنند. بر اساس گزارشهای منتشرشده توسط سازمانهای بینالمللی مانند «موسسه منابع جهانی» و «برنامه محیط زیست سازمان ملل»، جنگلها سالانه حدود 7.6 میلیارد تن کربن دیاکسید را از جو زمین جذب میکنند. بنابراین، تخریب این منابع طبیعی میتواند به سرعت باعث افزایش سطح گازهای گلخانهای در جو و در نتیجه تشدید بحران گرمایش جهانی شود.
تأثیرات اقتصادی جنگلها
وی تاکید کرد: جنگلها علاوه بر تأثیرات زیستمحیطی، از منظر اقتصادی نیز اهمیت زیادی دارند. این اکوسیستمها منبعی بیپایان از چوب، میوهها، داروهای گیاهی، و حتی محصولات تجاری دیگر هستند. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، جنگلها نقش اساسی در تأمین معیشت افراد و جوامع محلی ایفا میکنند. طبق برآوردهای سازمان «فائو»، حدود 1.6 میلیارد نفر در سراسر جهان بهطور مستقیم یا غیرمستقیم از منابع جنگلی برای تأمین درآمد خود استفاده میکنند. علاوه بر این، جنگلها در بسیاری از کشورها به عنوان مقصدهای گردشگری مهم شناخته میشوند که باعث رونق اقتصادی و اشتغالزایی در مناطق مختلف میشود.
اهمیت جنگلها در حفظ تنوع زیستی
این کارشناس تاکید کرد: یکی دیگر از ابعاد مهم جنگلها، نقش آنها در حفظ تنوع زیستی است. جنگلها میزبان بیش از نیمی از گونههای گیاهی و جانوری کره زمین هستند. این تنوع زیستی به معنای تأمین منابع غذایی، دارویی و مواد اولیه برای بشریت است. در واقع، بسیاری از داروهای موجود در بازار بهطور مستقیم از گیاهان جنگلی استخراج میشوند. تهدیدات جدی مانند deforestation (قطع درختان جنگلی) و فعالیتهای انسانی بیرویه در حال کاهش این تنوع بینظیر هستند که این امر نه تنها به ضرر اکوسیستمهای طبیعی، بلکه به خطر افتادن منابع دارویی و کشاورزی بشر میانجامد.
تهدیدات پیش روی جنگلها
در ادامه علیرضا بابایی کارشناس محیط زیست . تنوع زیستی گفت: علیرغم تمامی مزایای جنگلها، این منابع طبیعی بهطور فزایندهای تحت تهدیدات گوناگونی قرار دارند. تغییرات اقلیمی، جنگلزدایی غیرقانونی، بهرهبرداری بیرویه از منابع جنگلی، و آلودگی محیطزیست از جمله عواملی هستند که به سرعت در حال نابودی جنگلها هستند. بهطور خاص، طبق گزارشات «گزارش وضعیت جنگلهای جهان» که هر دو سال یکبار توسط سازمان فائو منتشر میشود، تنها در دهه گذشته، سالانه بیش از 10 میلیون هکتار از مساحت جنگلهای جهان کاهش یافته است. این روند نه تنها به نابودی زیستگاههای طبیعی، بلکه به اختلال در چرخههای آب و هوا و بههمریختگی بسیاری از فرآیندهای زیستمحیطی منجر شده است.
ضرورت حفاظت از جنگلها
وی تصریح کرد: کارشناسان بر این باورند که حفظ و احیای جنگلها باید در اولویت سیاستگذاریهای محیطزیستی کشورها قرار گیرد. به گفته بسیاری از متخصصان، برای جلوگیری از بحرانهای زیستمحیطی و اقلیمی، جوامع جهانی باید استراتژیهای جامعتری برای حفاظت از جنگلها، از جمله توسعه جنگلکاری، توقف قطع درختان بهویژه در مناطق حساس و تقویت قوانین و مقررات در جهت جلوگیری از تخریب محیطزیست، تدوین کنند. همچنین، سرمایهگذاری در زمینه فناوریهای نوین برای نظارت بر وضعیت جنگلها و اعمال مدلهای اقتصادی پایدار در بهرهبرداری از منابع جنگلی، میتواند گامی مؤثر در راستای حفاظت از این منابع طبیعی باشد.
این کارشناس افزود: تولید اکسیژن و کاهش آلایندهها یکی از مؤثرترین ارزش جنگلها در زندگی انسان است. در مجموع ۶۰ درصد از اکسیژن مصرفی جهان توسط پوشش گیاهی تولید میشود. بر اساس برخی برآوردها هر هکتار جنگل قادر است ضمن جذب گازکربنیک سالانه ۲.۵ تن اکسیژن (نیاز ۱۰ نفر در سال) را آزاد کند. کاهش آلودگی صوتی، جذب گرد و غبار، جذب برخی گازهای شیمیایی و از بین بردن بسیاری از باکتریها، قارچهای تک سلولی و حشرات مضر از فواید دیگر درختان مناطق جنگلی محسوب میشود.
تعدیل آب و هوا
در ادامه اباذر حیدری کارشناس آب و هوا در باره اهمیت جنگل گفت: پوشش جنگلی باعث کاهش ماکسیمم دما و افزایش مینیمم دما و در مقایسه با مناطق عاری از درخت سبب اعتدال در وضعیت آب و هوا میشود. برای نفوذ یک لیتر آب در اراضی جنگلی پهنبرگ هفت دقیقه و ۴۰ ثانیه، در اراضی کشاورزی ۴۶ دقیقه و ۴۶ ثانیه و در محیط خارج از جنگل چهار ساعت و ۲۶ دقیقه و ۴۰ ثانیه وقت لازم است. به عبارتی در عرض یک ساعت در زمین جنگلی پهنبرگ ۸.۴ لیتر، در زمین کشاورزی ۱.۲۹ لیتر و در محیط خارج از جنگل ۰.۲۲ لیتر آب وارد خاک میشود. این نتایج نشان دهنده اهمیت پوشش گیاهی بهویژه جنگلها در جلوگیری از بروز سیل همچنین جلوگیری از تبخیر و تغذیه بهتر سفره آب زیرزمینی است همچنین جنگل منشأ بسیاری از رودخانهها و چشمههاست.
حفظ و تولید خاک
وی تصریح کرد: صدها سال طول میکشد تا یک سانتیمتر خاک حاصلخیز شود. با وجود پوشش گیاهی بهویژه از نوع جنگلی علاوه براینکه خاک دچار فرسایش آبی و بادی نمیشود، کیفیت آن نیز تقویت میشود. نتایج یک آزمایش ۱۰ ساله نشان میدهد که میزان خاک از دست رفته (فرسایش یافته) در مناطق عاری از پوشش گیاهی بیش از۱۰۰ برابر مناطق دارای پوشش گیاهی است.
تولید دارو
وی تاکید کرد: بر اساس گزارش سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری بیش از ۲۵ درصد از موارد مورد نیاز صنعت داروسازی مستقیما از درختان به دست میآید. هزاران فرآورده چوبی و سلولزی، صنعتی، شیمیایی و ساختمانی از جنگلها به دست میآید. از چوب جنگلها در تولید کاغذ، ابریشم و الیاف مصنوعی، فیلم عکاسی، مقوای فشرده، مصارف خانگی، راهآهن، روغن کشی، عایق سازی و تولید رنگ و موارد متعدد دیگر استفاده میشود.
اکوتوریسم
این کارشناس افزود: امروزه درآمد کشورهای توسعه یافته از طریق گردشگری در مناطق جنگلی چندین برابر برداشت چوب از آن است. حفظ ذخایر ژنتیک گیاهی و جانوری و تنوع زیستی از کارکردهای دیگر جنگلهاست.
در نهایت، اینکه باید گفت: اهمیت جنگلها نه تنها در حفظ تعادل زیستمحیطی، بلکه در تضمین آیندهای پایدار برای نسلهای آینده غیرقابل انکار است. کارشناسان محیط زیست بر این باورند که برای مقابله با بحرانهای اقلیمی و زیستمحیطی، جوامع جهانی باید همگام با هم، تلاشهای خود را برای حفاظت از جنگلها تقویت کنند. جنگلها نه تنها میراثی طبیعی و زیستمحیطی هستند، بلکه سرمایههای عظیمی برای توسعه اقتصادی و رفاه بشری به شمار میروند. سیاستهایی برای احیای جنگلها، آموزش جوامع محلی، و ایجاد مناطق حفاظتشده تدوین شدهاند، اما اجرای مؤثر آنها نیازمند ارادهای ملی، مشارکت مردمی و حمایت نهادهای مسئول است. جنگلهای ایران، ریههای زمین و حافظان خاک و آب، امروز بیش از همیشه به نگاه مسئولانهی ما نیاز دارند. اگر امروز نایستیم، فردا شاید دیگر چیزی برای ایستادن باقی نماند.
